AL/
Erzë Dinarama është arkitekte, dizajnere ndërdisiplinore dhe hulumtuese që punon në ndërthurjen e urbanizmit, peizazhit dhe ekologjisë, duke adresuar sfidat mjedisore përmes qasjeve eksperimentale, hapësinore, shkencore dhe të bazuara në dizajn. Ajo ka ligjëruar në Politecnico di Milano, ETH Zurich, Politecnico di Torino dhe Domus Academy, si dhe ka bashkëpunuar me Elisa Cattaneo, Carlo Ratti Associati dhe Manifesta Foundation. Erza ka studiuar arkitekturë, urbanizëm dhe peizazh në Politecnico di Milano, UC Berkeley dhe ETH Zurich. Aktualisht është artiste-rezidente në projektin S+T+ARTS4WaterII brenda programit STARTS të BE-së dhe përfaqëson Kosovën si ekspozuese dhe kuratore në Ekspozitën e 19-të Ndërkombëtare të Arkitekturës – La Biennale di Venezia.
Pavijoni i Republikës së Kosovës në Ekspozitën e 19-të Ndërkombëtare të Arkitekturës – La Biennale di Venezia, me titull Emerging Assemblages: Navigating Shifting Ecologies, shqyrton ndërprerjen e marrëdhënieve të rrënjosura ekologjike dhe sistemeve të njohurive të mishëruara nën presionin klimatik, si dhe format e të kuptuarit që lindin në hapësirat liminale të pasigurisë. Ai fokusohet në prishjen e sinjaleve të ndërlidhjes shenjave mbi të cilat fermerët dhe komunitetet janë mbështetur historikisht për të ndjerë kohën, motin dhe shëndetin e tokës dhe çorientimin që krijohet kur këto shenja nuk përputhen më me ritmet klimatike. Përmes kërkimeve në terren me fermerë të Kosovës, gjurmohet një peizazh në tranzicion traditat bujqësore përballen me realitete të reja klimatike, sinjalet ekologjike të njohura bëhen të pasigurta, sistemet e dijes sfidohen dhe riformohen. Ndërkohë që kulturat bujqësore të kahershme, si gruri dhe fasulet, vështirësohen, kultura të reja si kivi dhe fiqtë marrin rrënjë, duke zbuluar njëkohësisht brishtësinë dhe përshtatshmërinë e dijes mjedisore të vendosur.
Në zemër të pavijonit, një kalendar relacional kap ritmet hiper-lokale dhe të paqëndrueshme të peizazhit bujqësor të Kosovës përmes një sekuence aromash të përkthyera. Çdo aromë është distiluar nga përshkrimet shqisore të fermerëve mbi pikat e stresit në ciklin bujqësor, duke rikrijuar në mënyrë alkimike përvoja që përndryshe janë të paarritshme në distanca kohore dhe kulturore.
Këto aroma ndërthuren me peizazhin e gjallë aromatik të dyshemesë së pavijonit: një prerje gjeologjike me shtresë toke të errët, pjellore dhe shtresë më të lehtë, të pasur me minerale, të transportuar nga fushat bujqësore të Kosovës. Më shumë se një sipërfaqe, kjo tokë vepron si arkiv ekologjik dhe një pjesëmarrëse aktive, duke shtuar fjalorin e saj aromatik në përbërjen shqisore të këtij kalendari. Së bashku, këto elemente formojnë një koreografi të ndërlikuar: aroma që lindin nga përvojat e treguara të çarjes ekologjike, që bashkohen me frymëmarrjet e vazhdueshme të tokës së gjallë.
Emerging Assemblages na fton të rishqyrtojmë mënyrat tona të perceptimit ekologjik jo si vëzhgues të largët, por si pjesëmarrës të përfshirë në një botë të paqëndrueshme dhe bashkëformuese.
EN/
Erzë Dinarama is an architect, interdisciplinary designer, and researcher working at the intersection of urbanism, landscape, and ecology, addressing environmental challenges through experimental, spatial, scientific, and design-based approaches. She has taught at Politecnico di Milano, ETH Zurich, Politecnico di Torino, and Domus Academy, and has collaborated with Elisa Cattaneo, Carlo Ratti Associati, and the Manifesta Foundation. Erzë studied architecture, urbanism, and landscape at Politecnico di Milano, UC Berkeley, and ETH Zurich. She is currently an artist-in-residence in the S+T+ARTS 4WaterII project within the EU STARTS program and represents Kosovo as exhibitor and curator at the 19th International Architecture Exhibition – La Biennale di Venezia.
The Pavilion of the Republic of Kosovo at the 19th International Architecture Exhibition – La Biennale di Venezia, titled Emerging Assemblages: Navigating Shifting Ecologies, examines the disruption of rooted ecological relationships and embodied knowledge systems under climate pressure, and the forms of sense-making that emerge in liminal spaces of uncertainty. It focuses on the disruption of relational cues, the signs farmers and communities have historically relied upon to sense time, weather, and soil health and the disorientation produced when these cues no longer align with climatic rhythms. Through fieldwork with Kosovo farmers, it traces a landscape in transition agricultural traditions encountering new climatic realities, familiar ecological cues becoming unreliable, knowledge systems challenged and reinvented. As longstanding crops like wheat and beans struggle, new crops like kiwi and figs take root, exposing both the fragility and adaptability of situated environmental knowledge.
At the heart of the pavilion, a relational calendar captures the hyperlocal, unstable rhythms of Kosovo’s changing agricultural landscape through a sequence of translated smells. Each smell was distilled from farmers’ sensory descriptions of stress points in the agricultural cycle, alchemically recreating experiences otherwise inaccessible across temporal and cultural distance.
These smells mingle with the living smellscape of the pavilion floor: a geological section of dark, fertile topsoil and lighter, mineral-rich earth transported from Kosovo’s agricultural plains. More than mere surface, this soil acts as both ecological archive and active participant, contributing its own aromatic vocabulary to the sensory assemblage of this calendar. Together, these elements form a complex choreography: smells that emerge from narrated experiences of ecological rupture merging with the continuous exhalations of living soil.
Emerging Assemblages invites us to rethink our modes of ecological perception not as distant observers, but as implicated participants in an unstable, co-constituted world.
