In the January 2024 issues of the World of Interiors our founding director Bekim Ramku published a text on the most iconic building in our country, the Pjeter Bogdani, Kosovo National Library. Below is the text which was published online and on print, enjoy!
Designing the National Library of Kosovo in Pristina in the early 1970s, Andrija Mutnjaković deployed the dome as one of his fundamental forms in order to mark the Ottoman empire’s impact on the region. The architect also drew on Byzantine and Romanesque elements to conjure a distinctively Balkan take on Brutalism – and a building that divides opinion, as Bekim Ramku reports
Written by Bekim Ramku | Photography by Oskar Proctor
One summer’s day in 1970 a young Croatian architect received a call from none other than the general secretary of the League of Communists of Kosovo, asking if he’d like to design a library for a new university in Pristina. Andrija Mutnjaković, now 93, remembers it well. It was unusual not just be cause direct commissions from the state (the Socialist Federal Republic of Yugoslavia) were rare, but they were normally awarded only to well established practitioners, and the man approached did not have a single built project to his name.
The student revolts that ricocheted around the world in 1968 also spread to the Socialist Autonomous Province of Kosovo, where ethnic Albanians took to the streets in mass demonstrations to demand greater self determination. In the wake of the unrest, the Yugoslav government scrambled to build the country’s first Albanian speaking university. The person commissioned to plan the Pristina University campus was the most established Kosovar architect at the time, Bashkim Fehmiu. He designed the university campus to resemble a ‘mat’ building (that is, low rise and based on a modular grid system), similar to Berlin’s Freie Universität of the early 1960s. The centre of the campus was to be dominated by an open air amphitheatre and a grand library. Mutnjaković had recently lost a competition for the design of the Sarajevo Library, and it was mockup images of this project that helped Fehmiu convince local communist leaders to trust the young Croat with the design of the most important building in Pristina.
Like Fehmiu, Mutnjaković was interested in the idea of ‘Yugoslav regional ism’ – the idea that the nation, thanks to the dual impact of the Byzantine and Ottoman empires, had a singular architectural context. In his view, the two forms that reflected those influences were the cube (characteristically Byzantine) and the dome (typically Ottoman) – both elements that he had already experimented with in his plans for the Sarajevo Library.
After receiving the commission, Mutnjaković, who worked with what he likes to describe as an ‘atelier’ rather than a studio, began drafting the project with the help of two recent graduates. The detailed design was created in less than two years, though it took Ramiz Sadiku, one of the biggest construction companies in Yugoslavia, ten years to complete the building.
The level of detail in the architectural drawings reflects the principal’s dedication to the project, which he worked on for the next decade. He was given a free hand to select the best materials, the majority of which he sourced locally to reflect the specifically Yugoslav identity of the build- ing. The major exceptions were the characteristic plexiglass domes – these were manufactured in Hamburg by Kopperschmidt, the company that had made the cockpit caps for Messerschmitt fighter aircraft during World War II. (According to an urban myth that Mutnjaković finds particularly amusing, the library has 99 domes. There are in fact 74.) The book escalators were also made in Germany.
Asked about his other influences in designing the building, Mutnjaković, now living in Zagreb, explains that he looked for inspiration to other local elements as well as his own upbringing. When he was a child, his father took him across Croatia to see the work of the 15th-century Dalmatian architect Andrea Alessi; the budding building buff loved how Medieval church architects used carved stonework, such as rose windows, to soften the light that penetrated their interiors. ‘I tried doing the same in Pristina, but the structural engineers scared me into choosing the lightest material available at that time. For that reason, I decided to use sandcast aluminium to wrap the whole building,’ Mutnjaković explains. The façade includes more than 70,000 hexagonal elements. It was a visit to the tomb of the Ottoman Sultan Murat in Mazgit, just outside of Pristina, that prompted him to use local slate to cover the concrete exterior that he had originally planned to leave exposed. The motif of the Illyrian spiral, a symbol of the ancient ancestors of modern Albanians, appears as the crest of the library and is repeated throughout the interior, from the main hall to the walls of the small amphitheatre and on the carpets in the administrative areas.
The library’s furniture and fixtures were influenced by the many monasteriesMutnjaković visited as a child and early in his architectural career. He put a lot of thought into designing furniture that would be comfortable enough for hours of reading but sufficiently uncomfortable to discourage snoozing. The reading-room tables were covered in leather, which warms up quickly, so students wouldn’t feel cold when they arrived in the morning to work. Instead of having a cavernous reading room with long banks of desks, a common feature of central libraries, this one is fragmented into smaller zones, allowing undergraduates to find their own corner in which to study in relative privacy. Every element in this building has such a story and a similar degree of care dedicated to its crafting. One could spend hours (if not days) listening to its creator talk you through his design journey.
Finally completed in 1982, the library is undoubtedly Mutnjaković’s best-known building, and the only one to receive international renown. To this day, it’s one of the most visited sites in Kosovo, with opinions split between those who find it mesmerising and those who consider it dull, prison-like or plain ugly. Love it or hate it, as the Chilean Pritzker Prize winner Alejandro Aravena put it when he visited: ‘You can clearly see that the architect gave his all to design this building and that it serves its purpose in the best possible way’.
The National Library of Kosovo ‘Pjetër Bogdani’, Hasan Pristina Square, Pristina 10030, Kosovo. For more information, visit biblioteka-ks.org
AL/
Konkursi ide për Prishtinën
Çmimi për Urbanizëm “Rexhep Luci”
Ka mbërritur edicioni i dytë i konkursit të dizajnit “Ide për Prishtinën”!
Mirëpresim ide që fokusohen tek përmirësimi i pamjes dhe funksionalitetit të qytetit të Prishtinës, shfrytëzueshmërisë dhe veçanërisht jetueshmërisë së tij. Prishtina ka mjaft parregullsi dhe probleme në kontekstin urban, që njëkohësisht përmban shumë potencial, ndaj ndani mendimet dhe propozimet tuaja me mundësinë për të bërë një ndryshim të shumëpritur në qytet.
Komuna e Prishtinës dhe Fondacioni Kosovar i Arkitekturës (KAF) kanë për qëllim të inkurajojnë pjesëmarrjen e komunitetit lokal në proceset e planifikimit dhe zbatimit të qytetit. Ideja themelore është se si mund të përmirësojmë ose transformojmë hapësirat publike dhe rrethinat e tyre. Këto propozime mund të jenë nga më të ndryshmet, duke filluar nga trotuaret, udhëkryqet, drita të qytetit, tabelat, fasadat e ndërtesave, vitrinat, çatitë, kalimet, tunelet, parqet dhe zona të tjera të gjelbruara, shatërvanët, sheshet, tregjet, pikat e informacionit, pavionet, ndërtesat e reja publike, apo edhe zgjidhje urbane utopike. Nuk ka ide shumë të madhe ose shumë të vogël, ndaj mos ngurroni të shpreheni plotësisht.
Të gjithë, qoftë banorë të përkushtuar apo thjesht vizitorë në Prishtinë, të çdo moshe, kombësie apo mbrapavije profesionale, janë të ftuar të ndajnë idetë e tyre. Ju mund të merrni pjesë në këtë konkurs qoftë individualisht apo në grup me miqtë, kolegët, fqinjët ose anëtarët e familjes tuaj. Jeni të mirëpritur të përdorni çfarëdo mediumi që ju nevojitet, si dizajne arkitekturore dhe urbane, vepra arti, foto, video, tekste, etj. Gjithçka që duhet të bëni në projektet tuaja është të specifikoni vendndodhjen e saktë të ndërhyrjes suaj të propozuar dhe të shpjegoni se si vizioni juaj do të përmirësonte qytetin dhe do të ndihmonte qytetarët.
Komuna e Prishtinës për propozimin më të mire do të shpërblejë çmimin “Rexhep Luci” që përfshin shpërblime monetare si: vendi i parë 5000€, vendi i dytë 1000€ dhe vendi i tretë 500€.
Projektet e zbatueshme mund të realizohen nga Komuna.
Termet dhe kushtet e konkursit mund t’i gjeni tek: https://kosovoarchitecture.org/
Për më shumë informacione, mund të na kontaktoni tek: Information.kaf@gmail.com
TERMET DHE KUSHTET E KONKURSIT
1. Organizatorët dhe përkrahësit e konkursit
“Ide për Prishtinën” organizohet nga Komuna e Prishtinës dhe Fondacioni Kosovar i Arkitekturës (KAF).
2. Qëllimi i konkursit
Qëllimi i konkursit është stimulimi i qytetarëve në shprehjen e dëshirave dhe ideve të tyre për përmirësimin e qytetit të Prishtinës. Ky është konkurs ideor i hapur. Idetë e propozuara do të ekspozohen gjatë Festivalit të Arkitekturës së Kosovës në Prishtinë, ndërsa më vonë do të mbeten pronë e Komunës së Prishtinës për zhvillime të mëtutjeshme.
3. Kushtet për aplikim
Ky konkurs është i hapur për të gjithë, qytetarë lokal apo të huaj, studentë apo profesionistë, të interesuar në përmirësimin e kualitetit të Prishtinës. Aplikuesit mund të marrin pjesë individualisht apo në grupe të përziera.
4. Orari
Afati i fundit për aplikim 01.02.2024
Shpallja e fituesve 20.02.2024
5. Si të dorëzohet propozimi?
Propozimin duhet ta dërgoni tek email adresa: Information.kaf@gmail.com në format PDF, e preferuar që dimenzioni maksimal i letrës të jetë A1 dhe volumi maksimal max. 10 mb. Nëse file është më i madh se 10 mb, atëherë të dorëzohet me anë të një linku i cili duhet të jetë i qasshëm së paku deri me 1 mars 2024.
6. Juria dhe procesi i vlerësimit
Vlerësimi dhe përzgjedhja e dizajneve më të mira do të bëhet nga një juri e përbërë nga anëtarë vendorë dhe ndërkombëtarë.
7. Çmimet
Dizajnet më të mira do të shpërblehen me një vlerë monetare, çmimi i pare është 5000 €, çmimi i dytë është 1000€ dhe çmimi i tretë është 500€, ndërsa dhjetë propozimet tjera më të mira do të marrin mirënjohje.
8. Të drejtat autoriale
Të drejtat e dizajnit konceptual do të mbesin tek pjesëmarrësit e konkursit. Megjithatë, në rast se ndonjë nga propozimet zbatohet, KAF dhe Komuna e Prishtinës kanë të drejtën për modifikimin teknik të tyre pa kërkuar autorizime të tjera nga autorët. Gjithashtu ata mund të publikojnë, ekspozojnë dhe përdorin propozimet për aktivitete të marketingut pa ndonjë kompensim. KAF nuk mban përgjegjësi për asnjë plagjiaturë.
Për çfarëdo informate shtesë mund të drejtoheni tek: Information.kaf@gmail.com
EN/
Ideas for Prishtina Competition
The Award for Urbanism “Rexhep Luci”
The second edition of the “Ideas for Prishtina” design contest has arrived!
We welcome ideas that revolve around improving Prishtina’s cityscape, functionality, usability, and especially its livability. Prishtina has its fair share of urban issues, but that leaves a lot of room for potential, so share your thoughts and proposals, with the chance of making a proper change in the city.
The Municipality of Prishtina and the Kosovo Architecture Foundation (KAF) are organizing this design contest to encourage the participation of the local community in the planning and implementation processes of the city. The main idea is the improvement and/or transformation of public spaces and their surroundings. These proposals could vary from sidewalks, crossroads, city lights, billboards, building facades, storefronts, rooftops, passages, tunnels, parks and other green areas, fountains, squares, markets, information points, pavilions, new public buildings, or even utopic urban solutions. No idea is too big, or too small, feel free to express yourselves fully. Everyone, either being a devoted residents or just visitors in Prishtina, of any age, nationality, or professional background, are invited to share their ideas. You can participate in this competition either individually or in groups with your friends, colleagues, neighbors, or family members. You are welcome to express yourselves with whatever medium you need, such as architectural and urban designs, art works, photos, videos, texts, etc. All you need to do in your designs is specify the exact location of your proposed intervention, and explain how your idea would improve the city and help the citizens.
The Municipality of Prishtina will be awarding the best proposal will the “Rexhep Luci” Award that also includes a monetary prize of 5000 € for 1st place, 1000 € for 2nd place, and 500 € for 3rd place. The most feasible projects might be implemented by the Municipality.
The terms and conditions of the competition can be found at: https://kosovoarchitecture.org/
For further details, contact: Information.kaf@gmail.com
COMPETITION TERMS & CONDITIONS
1. Competition Promoters & Organizers
“Ideas for Prishtina” is organized by the Municipality of Prishtina and Kosovo Architecture Foundation (KAF).
2. Aim of competition
The main idea for this competition is to encourage citizens on expressing their needs and ideas towards the improvement of the city of Prishtina. It is an open and ideas only competition. The proposed ideas will be exhibited during Kosovo Architecture Festival.
3. Eligibility
This design contest is open for anyone, local of foreigner, student or professional, interested on improving the quality of Prishtina. Entrants might apply individually or in mixed groups.
4. Timetable
Submission deadline 01.02.2024
Winners announcement 20.02.2024
5. How to hand-in your proposal?
The proposal should be delivered via email at information.kaf@gmail.com as a PDF file, preferably the maximum dimension of the layout should be A1 & max. 10 mb. If the file is larger than 10 mb, then you can deliver the file via link which should be accessible at least until the 1st of March 2024.
6. Judging Panel & Process
The evaluation and selection of best design proposals will be conducted by a jury composed of national and international members.
7. Awards
All the proposals will be published in a catalog and exhibited by KAF. There will be given award certificates for the best 10 proposals, the first place will receive a prize of 5000 €, second place will receive 1000€, and third place will receive 500€. The most feasible proposals may later be realized by the Municipality of Prishtina.
8. Copyright
The intellectual property rights will remain to the competition participants. KAF does not hold responsibility for any plagiarism. KAF and the Municipality of Prishtina reserve the right to keep the entries for their publication, exhibition and other marketing activities, at no further compensation. If any of these designs will be realized by Municipality of Prishtina, there is no need to ask for further permission. In case any entry will be implemented and it is needed KAF and the Municipality of Prishtina hold the right to technically modify the entries.
For any further information regarding the competition please write to
Information.kaf@gmail.com
EN/
Prishtina Architecture Tour
Time and Place: 5th of July 2023 from 3PM at Brotherhood & Unity Monument
Join us for the insightful Prishtina Architecture Tour and learn more about Prishtina’s landmarks from the Sultans Mosque to the National Library. Prishtina has a vast architecture history spanning from the Ottoman period presented in the most unique form through some of the oldest Mosques in Europe, up to the Socialist Era and its world unique Brutalist marvels such as the Youth and Sports Center. The architecture tour starts from the Brotherhood & Unity Monument and ends at the National Library.
AL/
Turneu Arkitektonik i Prishtinës
Koha dhe Vendi: 5 Korrik 2023 nga ora 15:00, nisja nga monumenti i Bashkim Vllaznimit
Bashkohuni me ne për turneun e vecant të arkitekturës në Prishtinë dhe mësoni më shumë për monumentet e Prishtinës nga Xhamia e Sulltanëve deri tek Biblioteka Kombëtare. Prishtina ka një histori të gjerë arkitekturore që shtrihet nga periudha osmane e paraqitur në formën më unike përmes disa prej xhamive më të vjetra në kontinentin tonë e deri tek epoka socialiste dhe mrekullitë e saj brutaliste të vecanta në botë sikurse Qendra Rinore dhe Sportive. Turi i arkitekturës fillon nga monumenti i Bashkim Vllaznimit dhe përfundon në Bibliotekën Kombëtare.
EN/
Nomma Open Studio Visit
Time and Place: 7th of July 2023 from 3PM Nomma Studio
Welcome to NOMMA studio, the vibrant architectural powerhouse rewriting the rules of design from the heart of Pristina. We’re more than architects – we’re audacious innovators, fearlessly redefining the balance between style and substance. Our work cuts a swath across the interior design, blending functionality and aesthetics into breath-taking residential, commercial, and institutional projects.
Our influence isn’t confined by borders – our award-winning creations echo from Southeast and Western Europe, making waves on the global stage. Packed with accolades and spotlighted in top-tier publications, nomma Studio is a creative hub where avant-garde design collides with daring innovation.
Every line we draw, every space we craft, emanates from a team of maverick designers committed to pushing boundaries. At NOMMA studio, we’re not just designing buildings; we’re sparking dialogues, challenging norms, and leaving indelible footprints on the sands of architectural time.
AL/
Nomma Open Studio Vizita
Koha dhe Vendi: 7 Korrik 2023 nga 15:00 tek Nomma Studio
Mirë se vini në studio NOMMA, qendra energjike arkitekturore që rishkruan rregullat e dizajnit nga zemra e Prishtinës. Ne jemi më shumë se arkitektë – ne jemi inovatorë të guximshëm, duke ripërcaktuar pa frikë ekuilibrin midis stilit dhe substancës. Puna jonë ndan një brez në dizajnin e brendshëm, duke përfshirë funksionalitetin dhe estetikën në projekte rezidenciale, tregtare dhe institucionale marramendëse.
Ndikimi ynë nuk kufizohet nga kufijtë – krijimet tona të vlerësuara me çmime jehojnë nga Evropa Juglindore dhe Perëndimore, duke bërë valë në skenën globale. I mbushur me vlerësime dhe i vënë në qendër të vëmendjes në botimet e nivelit të lartë, nomma Studio është një qendër krijuese ku dizajni avangardë përplaset me inovacionin e guximshëm.
Çdo linjë që vizatojmë, çdo hapësirë që krijojmë, buron nga një ekip projektuesish të jokonformistë të përkushtuar për të shtyrë kufijtë. Në studion NOMMA, ne nuk jemi vetëm duke projektuar ndërtesa; ne po ndezim dialogë, po sfidojmë normat dhe po lëmë gjurmë të pashlyeshme në rërën e kohës arkitekturore.
EN/
Dieform Open Studio Visit
Time and Place: 6th of July 2023, 3PM at Dieform Studio
Dieform is an interdisciplinary research center for experimental architecture, design and contemporary art. It is an experimental space for interdisciplinary collaboration, study and research of [in]formative design solutions: their transient nature, and the ways they relate to everyday functions. It aims to change physical and cultural landscapes of Kosovo cities and beyond by creating socially and environmentally aware solution – from inception to application. We design with people for people- this includes proposing and creating content together with them, as a fully combination between personal desires and professionalism/expertise.
TRINOM Philosophy: RESEARCH-EDUCATION-DESIGN
Dieform education aims to provide a range of educational programs covering the fields of Architecture, Design and Arts, with a particular focus on master programs. Its vision is to provide next generations with study experiences which are based on critical thinking, creativity and place-based solutions.
AL/
Dieform Open Studio Vizita
Koha dhe Vendi: 6 Korrik 2023 nga ora 15:00 tek Dieform Studio
Dieform studio është një qendër kërkimore ndërdisiplinore për arkitekturën eksperimentale, dizajnin dhe artin bashkëkohor.
Është një hapësirë eksperimentale për bashkëpunim ndërdisiplinor, studim dhe hulumtim të zgjidhjeve të projektimit [in]formativ: natyrës së tyre kalimtare dhe mënyrat se si ato lidhen me funksionet e përditshme.
Synimi është të ndryshohen peizazhet fizike dhe kulturore të qyteteve të Kosovës dhe më gjerë duke krijuar zgjidhje të vetëdijshme shoqërore dhe mjedisore – nga fillimi deri në aplikim.
Ne projektojmë me njerëz për njerëzit – kjo përfshin propozimin dhe krijimin e përmbajtjes së bashku me ta, si një kombinim i plotë midis dëshirave personale dhe profesionalizmit/ekspertizës.
TRINOM Filozofia: KËRKIM-ARSIM-DIZAJNIM
Edukimi Dieform synon të ofrojë një sërë programesh arsimore që mbulojnë fushat e Arkitekturës, Dizajnit dhe Arteve, me fokus të veçantë në programet master. Vizioni i saj është t’u sigurojë gjeneratave të ardhshme përvoja studimore të cilat bazohen në të menduarit kritik, kreativitetin dhe zgjidhjet e bazuara në vend.
EN/
This year the Kosovo National Pavilion at the Venice Biennale will be curated by the duo Poliksen Qorri Dragaj & Hamdi Qorri.
Up to the present day, migration plays a significant role in the social development of Kosovo. It manifests itself in different forms, which differ in motives, manner and duration. The exhibition deals with a special form of migration, which illustrates that the migratory process is not completed with the simple move to another country. It often takes place in different phases, some of which end in a return to the home country. This return can be temporary, seasonal or permanent, but what they all have in common is that they ensure that connections and networks of different kinds are created between the homeland and the hostland. This form of migration can be described with the concept of translocality, a model of life that is becoming more and more prevalent – people living in multiple places at the same time, maintaining connections between hostland and homeland through communication, transfer of knowledge, information, material and immaterial goods.
In the course of the tense political situation and an ever-worsening marginalization of the Albanian population during the breakdown of the Yugoslavian Republic, hundreds of thousands of people sought refuge and protection abroad. In some cases, this flight would often last for decades without return.
During this conflict- and war-related migration wave in the late 1980s to the late 1990s, people fleeing found temporary arrival mostly in OECD countries, regulated in the form of a residence permit as politically persecuted persons. This legal status did not provide for a return to the homeland as long as the reason for flight had not been resolved and lifted. For many refugees, this represented a state of waiting and lingering, because the reason for migration was not a self-determined one – on the contrary, it was violently imposed from the outside.
The perceived locality of this migration group is the starting point for a spatial-philosophical narrative: transcendent locality. The concept of transcendence is variously described and defined from ancient to contemporary philosophy. Common to all meanings is that transcendence implies the process of crossing a boundary that separates two fundamentally different spheres.
For the individuals living in migration, the circumstance of not being able to return to their homeland for an indefinite period represented a deep caesura in their lives. On the one hand, the migrated individuals were physically present in the hostlands. superficially managing their everyday life and functioning in their new environment. But on the other hand, the emotional presence was a different matter: due to the conflict, attention and thoughts revolved around the abandoned homeland, fears and insecurities often did not allow the individuals to arrive in the hostland. They were located in an intermediate state between the physical present and the abandoned before. In this state, boundaries between the immanent being in the present and the transcendent being in the mind blur – the migrated individual is in a transcendent locality.
This project explores the impact of transcendent locality on immanent space in the short and long term: how the return of migrants after the war has affected Kosovar cities and how the social migration networks, which developed in the hostlands, impact on urban space in the form of translocal urbanism. It opens discussions on how urban planning can respond to these specific conditions in order to create urban resilience and liveable cities.
//
The installation serves as a metaphor for the idea of transcendence – the physical representation of a subjective state. It consists of an outer and an inner frame made of aluminium, in the middle of which a further frame made of neon tubes is located. All of these are multiplied horizontally.
Fragments
The installation is modularly assembled from individual parts. In the context of the project, this is how the transcendent locality is also composed. Individual fragments of memories and stories from the homeland are complemented by new impressions and experiences in the hostland and embed the transcendent locality in it. Memories and new impressions mean that this place is subject to a constant dynamic and never reaches a final state.
In between
Through migration, the center of life is left behind and, with increasing time, is supplemented by a second home in the hostland – this can be seen as a gain. Translocality, however, also strengthens the state of being in between.
The exterior and interior frames pick up on this motif as fixed constructions, in which the feeling of being in between is picked up by the neon.
Multiplication
The subjective confrontation and reflection with one’s own transcendent and immanent location in the context of migration is repeated again and again and becomes a constant companion.
The installation as a physical construct and as a metaphor depends very much on the individual perspective. Viewed from a distance, fragments, layers and spaces in between result in a coherent picture and, conversely, dissolve into their individual parts with increasing proximity – similar to the transcendent locality, which transforms into translocality and no longer lets people leave the intermediate state of proximity and distance between two places of being at home.
AL /
Këtë vit paviljoni i Republikës së Kosovës në Bienalën e Venecias do kurohet nga ekipi i arkitektëve dhe kuratorve Poliksen Qorri Dragaj & Hamdi Qorri.
Deri më sot, migrimi ka pasur rol të rëndësishëm në zhvillimin social të Kosovës. Manifestohet në forma të ndryshme, të cilat dallojnë për kah motivet, mënyra dhe kohëzgjatja. Ekspozita trajton një formë të veçantë të migrimit, e cila ilustron se procesi i migrimit nuk përfundon me shpërnguljen e thjeshtë në një vend tjetër. Shpesh zhvillohet në faza të ndryshme, disa prej të cilave përfundojnë me kthimin në vendlindje. Ky kthim mund të jetë i përkohshëm, sezonal ose i përhershëm, por e përbashkëta e tyre është se ato bëjnë të mundur krijimin e lidhjeve dhe rrjeteve të llojeve të ndryshme midis vendlindjes dhe vendit emigrues. Kjo formë migrimi mund të përshkruhet me konceptin e translokalitetit, një model jete që po bëhet gjithnjë e më i përhapur – njerëzit që jetojnë në shumë vende në të njëjtën kohë, duke ruajtur lidhjet midis vendlindjes dhe vendit emigrues përmes komunikimit, transferimit të njohurive, informacionit, të mirave materiale dhe jomateriale.
Në rrjedhën e situatës së tensionuar politike dhe një margjinalizimi të përkeqësuar të popullsisë shqiptare gjatë shpërbërjes së Republikës Jugosllave, qindra mijëra njerëz kërkuan strehim dhe mbrojtje jashtë vendit. Në disa raste, kjo ikje shpesh do të zgjaste për dekada pa kthim.
Gjatë kësaj vale të migrimit për shkak të konfliktit dhe luftës në fund të viteve ‘80 deri në fund të viteve ‘90, njerëzit që iknin gjetën strehim të përkoshëm kryesisht në vendet e OBZE-së, të rregulluar në formën e një leje qëndrimi si persona të përndjekur politikë. Ky status ligjor nuk parashihte kthim në vendlindje për sa kohë nuk i ishte dhënë zgjdihje dhe fund arsyes së ikjes. Për shumë refugjatë, kjo përfaqësonte një gjendje pritjeje dhe ngecjeje, sepse arsyeja e migrimit nuk ishte nga vetëdëshira– përkundrazi, ajo ishte e imponuar me dhunë nga jashtë.
Lokaliteti i perceptuar i këtij grupi migrues është pikënisja për një narrativë hapësinore-filozofike: lokalitet transcendent. Koncepti i transcendencës përshkruhet dhe përkufizohet në mënyra të ndryshme që nga filozofia e lashtë e deri në atë bashkëkohore. E përbashkët për të gjitha kuptimet është se transcendenca nënkupton procesin e kapërcimit të një kufiri që ndan dy sfera thelbësisht të ndryshme.
Për individët që jetonin në migrim, rrethana e moskthimit në vendlindje për një periudhë të pacaktuar përfaqësonte një cezurë të thellë në jetën e tyre. Nga njëra anë, individët e që migronin ishin fizikisht të pranishëm në vendet emigruese, duke menaxhuar në mënyrë sipërfaqësore jetën e tyre të përditshme dhe funksionimin në mjedisin e tyre të ri. Por nga ana tjetër, prania emocionale ishte një çështje tjetër: për shkak të konfliktit, vëmendjes dhe mendimeve që silleshin rreth vendlindjes së braktisur, frika dhe pasiguritë shpesh nuk i lejonin individët të arrinin në vendet e huaja. Ata ndodheshin në një gjendje të ndërmjetme midis të tashmes fizike dhe asaj të braktisur më parë. Në këtë gjendje, kufijtë midis qenies imanente në të tashmen dhe qenies transcendente në mendje mjegullohen – individi migrues e gjenë veten në një lokalitet transcendent.
Ky projekt hulumton ndikimin e lokalitetit transcendent në hapësirën imanente në periudhën afatshkurtër dhe afatgjatë: si ka ndikuar kthimi i migrantëve pas luftës në qytetet kosovare dhe si rrjetet sociale të migrimit, të cilat u zhvilluan në vendet emigruese, ndikojnë në hapësirën urbane në formën e urbanizmit translokal. Ai hap diskutime se si planifikimi urban mund t’i përgjigjet këtyre kushteve specifike në mënyrë që të krijojë qëndrueshmëri urbane dhe qytete të jetueshme.
//
Instalacioni shërben si një metaforë për idenë transcendente – paraqitjen fizike të një gjendjeje subjektive. Ai përbëhet nga një kornizë e jashtme dhe e brendshme prej alumini, në mes të së cilës ndodhet një kornizë e mëtejshme e bërë nga tuba neoni. Të gjitha këto shumëzohen horizontalisht.
Fragmente
Instalacioni është montuar në mënyrë modulare nga pjesë të veçanta. Në kuadër të projektit, kështu është i përbërë edhe lokaliteti transcendent. Fragmente të veçanta kujtimesh dhe tregimesh nga vendlindja plotësohen me përshtypje dhe përjetime të reja në vendet emigruese dhe ngulitin lokalitetin transcendent në të. Kujtimet dhe përshtypjet e reja nënkuptojnë se ky vend i nënshtrohet një dinamike të vazhdueshme dhe nuk arrin kurrë një gjendje përfundimtare.
Në mes
Nëpërmjet migrimit, pjesa qëndrore e jetës lihet pas dhe, me kalimin e kohës, ajo plotësohet nga një shtëpi e dytë në vendin emigrues – kjo mund të shihet si gjë e dobishme. Translokaliteti, megjithatë, forcon njëtrajtshëm gjendjen e të qenit në mes. Kornizat e jashtme dhe të brendshme i trajtojnë këto motive si konstruksione të fiksuara, në të cilat ndjesia e të qenit në mes vërehet nga neoni.
Shumëzimi
Përballja dhe reflektimi subjektiv me vendndodhjen e vet transcendente dhe imanente në kontekstin e migrimit përsëritet dhe bëhet një bashkëudhëtar i vazhdueshëm. Instalacioni si konstrukt fizik dhe si metaforë varet shumë nga këndvështrimi individual. Shikuar nga larg, fragmentet, shtresat dhe hapësirat në mes rezultojnë në një pamje koherente dhe, në mënyrë të kundërt, shkrihen në pjesët e tyre individuale duke rritur afërsinë – e ngjashme me lokalitetin transcendent, i cili shndërrohet në translokalitet dhe nuk i lë më njerëzit të largohen nga gjendja e ndërmjetme e afërsisë dhe distancës midis dy vendeve të të qenit në shtëpi.
EN/
Alper Derinboğaz, Salon Alper Derinbogaz
Time and Place: 8PM, 7th of July, 2023, Kino Armata
Alper Derinbogaz is an architect and academic seeking communal relationships between the environment and spatial elements through scientific strategies. His experiments vary from installations to cultural projects, including the new City Museum nearing compilation. Derinboğaz leads one of “the best young architecture practices” Salon as listed by ArchDaily besides his studio in ITU.
Derinbogaz is a Fulbright Scholar and winner of the UCLA graduate award beside European “40 under 40”. His research has been exhibited in biennales and museums including the Koolhaas curated Venice Architecture Biennale in 2014 with his work Modalities of the Spontaneous, an in-depth study of the urban developments in relationship with geography. His projects won awards at international architecture competitions from Songdo Library in Korea to Kaunas Science Island in Lithuania. He was selected as one of the 40 top young architects in Europe and in Archdaily’s Best Young Practices. His works and research are recognized as “inventive” investigating the possibilities of the physical environment.
Salon, founded by Alper Derinbogaz, is an architectural practice focusing on continuities between humans, spaces, and the Earth. We produce designs and studies in the fields of architecture, art, interior design, and urbanism.
By focusing on research processes as the catalyst for an evolving engagement with the constructed world, we speculate on critical solutions for architecture.
Collaboration and openness are crucial to our work. We value ideas and criticism. The collaborative character of our design and research methods results in developing contemporary solutions for architectural, interior, and urban conditions. We value innovation, investigate contemporary programs, execute the latest fabrication technologies, and transform complex digital designs into buildings.
About the Lecture
Future Habitats
Geospaces traces relationships between topography, geology, genetics, ecologies, and construction technologies, arguing that a hybrid approach to making will shape our future habitats.
In this lecture, Derinboğaz will discuss the key ideas of his upcoming book “Geopaces” that raises the question, “What if we see buildings as iterations of nature rather than artificial objects?” This lecture will seek to find foundational ways to rethink and reshape the relationship between humans and our environment, looking at the emergence of natural forms, the history of human habitation, and the future of fabrication technologies.
Today, the established conception of architecture is based on a misguided hierarchy between nature and humans. While claiming to reinvent space in the past century, we have further reinforced the notion of buildings as stand-alone objects, raised above the environment. Deeper connections with the earth and nature through computational technologies can guide us in building a better future. Exceptional concepts can be generated from this in order to create architectural continuities. This pursuit of new tectonics evolves from the discovery of materialization and fabrication, which are at the core of our architectural research.
Through research of methods that aim to learn from on-site building, a bridge can be established between the over-classified phases of architectural production. Generating various methodologies specific to each project can lead to a radical streamlining of making architecture a part of the ecology again. As a manifestation of creating spaces in continuity with nature and earth, Alper Derinboğaz has been leading studios at the intersection of practice and research under the roof of ‘Geospaces’ since 2011.
AL/
Alper Derinboğaz, Salon Alper Derinbogaz
Koha dhe Vendi: 7 korrik, 2023, ora 20:00 ne Kino Armata
Alper Derinboğaz është një arkitekt dhe akademik që kërkon marrëdhënie ndërvepruese midis mjedisit dhe elementeve hapësinore përmes strategjive shkencore. Eksperimentet e tij variojnë nga instalacionet tek projektet kulturore, duke përfshirë Muzeun e ri të Qytetit në afërsi të përfundimit. Derinboğaz drejton një nga “praktikat më të mira të reja të arkitekturës” të quajtura Salon siç renditet nga ArchDaily, krahas studios së tij në ITU.
Salon, i themeluar nga Alper Derinboğaz, është një studio e arkitekturës që fokusohet në vazhdimësi midis njerëzve, hapësirave dhe Tokës. Ne prodhojmë dizajne dhe studime në fushat e arkitekturës, artit, dizajnit të brendshëm dhe urbanizmit. Duke u fokusuar në proceset kërkimore si katalizator për një angazhim në zhvillim me botën e ndërtuar, ne spekulojmë për zgjidhje kritike për arkitekturën. Bashkëpunimi dhe një “mendje e hapur” janë vendimtare për punën tonë. Ne vlerësojmë idetë dhe kritikat. Karakteri bashkëpunues i metodave tona të projektimit dhe kërkimit rezulton në zhvillimin e zgjidhjeve bashkëkohore për kushtet arkitekturore, të brendshme dhe urbane. Ne vlerësojmë inovacionin, hetojmë programet bashkëkohore, ekzekutojmë teknologjitë më të fundit të fabrikimit dhe transformojmë dizajne komplekse dixhitale në ndërtesa.
Rreth Ligjerates
Future Habitats
Gjeohapësirat gjurmojnë marrëdhëniet midis topografisë, gjeologjisë, gjenetikës, ekologjive dhe teknologjive të ndërtimit, duke argumentuar se një qasje hibride ndaj krijimit do të formësojë habitatet tona të ardhshme.
Në këtë leksion, Derinboğaz do të diskutojë idetë kryesore të librit të tij të ardhshëm “Geospaces” që shtron pyetjen, “Po sikur të shohim ndërtesat si përsëritje të natyrës dhe jo objekte artificiale?” Ky leksion do të kërkojë të gjejë mënyra themelore për të rimenduar dhe riformuar marrëdhëniet midis njerëzve dhe mjedisit tonë, duke parë shfaqjen e formave natyrore, historinë e banimit njerëzor dhe të ardhmen e teknologjive të fabrikimit.
Sot, koncepti i vendosur i arkitekturës bazohet në një hierarki të gabuar midis natyrës dhe njerëzve. Me pretendimin për të rishpikur hapësirën në shekullin e kaluar, ne kemi përforcuar më tej nocionin e ndërtesave si objekte të pavarura, të ngritura mbi mjedisin. Lidhjet e thella me tokën dhe natyrën përmes teknologjive llogaritëse mund të na udhëheqin në ndërtimin e një të ardhmeje më të mirë. Nga kjo mund të krijohen koncepte të jashtëzakonshme për të krijuar vazhdimësi arkitekturore. Ky kërkim i tektonikës së re evoluon nga zbulimi i materializimit dhe fabrikimit, të cilat janë në thelb të kërkimit tonë arkitektonik.
Nëpërmjet kërkimit të metodave që synojnë të marrin mësim nga ndërtimi në terren, mund të vendoset një urë ndërmjet fazave të mbiklasifikuara të prodhimit arkitekturor. Gjenerimi i metodologjive të ndryshme specifike për çdo projekt mund të çojë në një riorganizim radikal për ta bërë arkitekturën përsëri pjesë të ekologjisë. Si një manifestim i krijimit të hapësirave në vazhdimësi me natyrën dhe tokën, Alper Derinboğaz ka udhëhequr studiot në kryqëzimin e praktikës dhe kërkimit nën çatinë e ‘Geospaces’ që nga viti 2011.
